U Kulturnom centru Požega, 31. maja odigrana je predstava „U Edenu na Istoku” po tekstu Borislava Pekića, u režiji Nikole Đurička koji je ujedno i nosilac jedne od glavnih uloga (Novi), dok je uloga Starog poverena Vojinu Ćetković.
Tekst Borislava Pekića nastao 1971. godine govori o dvojici duševnih bolesnika koji se na jednom od stajališta svojih života sreću u bolnici za duševno obolele. S ozbiljnošću laganog humora do ironije koja izranja iz odnosa karaktera, tekst govori o odnosima između bivšeg člana tajne policije i jednog progonjenog građanina, koji su, krajnje ozbiljno prihvatili svoje društvene zadatke do te mere da su im podredili svoje živote bez trunke ostatka ili distance. U njihovim bivšim životima ne postoji ni zrno sumnje u opravdanost ili etičnost dužnosti, i saživljavavanjem sa svojim ulogama u društvu koje im postaju jutro, dan i noć postojanja, definisali su i svoje ličnosti. Stari( progonjeni) je lik obuzet manijom gonjenja koja je do te mere saživela sa njim da neprekidno menjanje imena i zanimanja, radnje koje je preduzimao tokom celog života služe kao paravan, metod zametanja tragova i sve to skupa vodi do postepenog gubljenja identiteta. Život u stalnoj napetosti, stalnom oprezu da će biti otkiven, indentifikovan i pozvan na odgovornost dovodi do najtežih oblika sumnje u istinitost realnog sveta. Čak i recepti za kolače sadrže tajne šifre, a žena koja ga je optužila i prijavila kao manijaka biva isključena iz njegovog života čija je jedina svrha tumačenje potencijalnih opasnosti i kovanje planova da se od istih umakne. Novi (progonitelj) je lik čija opsesija posmatranje i pedantno skupljanje podataka, vođenje kartoteke zarad koje imena žrtava imaju jedinu svrhu, metodi kojima koristi njegova služba su do te mere determinisani da pravila i izuzeci ne postoje,( čak je Marks uključen na listu sumnjivih i optuženih!), a koordinatni sistem postaje matematički plan kojim se progonjeni hvata u zamku. Njegove metode su određene pravilima službe, ali zaboravljajući da u toj službi postoji još neko sličan njemu, biva uhvaćen u klopku tog istog sistema i njegova sudbina se nastavlja u ludnici, zajedno sa svojom žrtvom. Jedino mesto na kome su slobodni od svojih opsesija su prostori ludila u kome je za progonjenog raj i mesto zvano sloboda a za progonitelja je ista sloboda označena paklom jer mesta bez imena i parametara nemaju svrhu postojanja. U zajedničkom, stešnjenom svetu ludnice, dijaloški deleći vreme kroz razmenu iskustava dolaze do spoznaje da su jedan drugog oblikovali svojim životima i ulogama koji niti bi bi se zvali životom niti bi imali svrhu bez njihovih međusobnih odnosa. Pitanje uzroka i posledice i njihov značaj u određenju sudbina je pitanje samog postojanja.
Sa distance od još malo pa pola veka od kada je tekst napisan govori o društvu koje je skoro uvek određeno strahom, sumnjom, potrebom i nužnošću skrivanja istine, životom pojedinaca koji protiče kao forma drušvene uloge i nemogućnošću ostvarivanja identiteta i prave ljudskosti u sistemima. U takvim sistemima filozofski označena bit čovekovog postojanja jedino je moguća u Edenu, koji ni sam nije prava sloboda jer njegovu svetlost koja će ga opredeliti kao raj ili pakao određuje naučeni,utrenirani i s ovog sveta,u dušu, uklješteni obrazac ponašanja. Večita tema slobode čovekovog bića u društvenim okolnostima kada je tekst nastao na koje aludira i pomen Marksovog imena , tema je, i još slojevitije pitanje u današnjem vremenu u kome se podstrekavanje odnosa između progonitelja i progonjenog postali javan i društveno opravdani način ponašanja kojim se meri i zasluga žrtve za narod i otadžbinu.
Reditelj i glumci u ovoj predstavi na momente nam skreću pažnju na aktuelnost na jednostavan i nama prihvatljiv način. Sto, uz stolice jedini deo scenografije, je mesto gde se možete sučelice susresti sa mislima svojih sagovornika, uz distancu njegove table koja vam može poslužiti i za prezentaciju planova. Takođe, može vam poslužiti i za igru, koja je od stonog tenisa koji je ovu zemlju proslavio na svetskoj mapi sedamdesetih postao veliki tenis koji nas danas proslavlja. Osim igre, koja je od male postala velika, ništa se nije promenilo! Jednostavna i funkcionalna rekvizita, baloni crvene i zelene boje, na maštovit i veoma pragmatičan način upotrebljeni u svrhu jasnijeg opisa radnje i tumačenja simbola, daju likovnu razdraganost crno beloj slici sveta. Vojin Ćetković, mnogo puta dokazan kao glumac ozbiljnih uloga dramskog karaktera, s vremena na vreme prelazi svojom dikcijom u neku drugu dramsku retoriku , koja pomalo odskače od zadate uloge, dok Nikola Đuričko s toliko suptilnosti i senzibilne emotivnosti u prvi plan gura ljudskog dramskog lika u kome se u isto vreme prepliću i tragedija i patnja ali i surovost i ozbiljnost koje proizilaze iz dužnosti. Ne treba izostaviti ni ulogu svetlosnih efekata, koji osim uobičajenog isticanja i skretanja pažnje na glavne tačke scenskih dešavanja postaju i treći lik čineći od atmosfere još jednog nevidljivog glumca koji govori jezikom podsvesti (dizajn svetla uradio Svetislav Calić).
U moru lakih, putujućih tekstova i mobilnih trupa koje su, malo zbog finansijske anoreksičnosti naše kulture, malo zbog kriterijuma ugađanja ukusima „prosečnog” gledaoca , s vremena na vreme prisutni u našim provincijama, „U Edenu na Istoku” dođe nam kao daleko ozbiljnije štivo u odnosu na čitanja „urnebesnih” komada koji u memoriji gledaoca imaju ograničen rok trajanja i čija se upotrebna vrednost ogleda samo u zabavno provedenoj večeri .
M.Nikolić
