Trideset godina pozorišnog nasleđa: Jugoslovenski festival Bez prevoda u Užicu
Grad Užice postaje kulturni centar regiona od 17. do 22. novembra 2025. godine, domaćinstvujući jubilarnom 30. Jugoslovenskom pozorišnom festivalu “Bez prevoda”. Ovaj značajan događaj, koji grad Užice podržava sa više od devet miliona dinara, predstavlja jedan od najvažnijih pozorišnih manifestacija u regionu, okupljajući najbolje pozorišne trupe iz bivših jugoslovenskih republika.
Prema rečima Branka Popovića, člana Gradskog veća i člana Saveta festivala, Jugoslovenski pozorišni festival “Bez prevoda” jeste jedan od festivala kojima se grad najviše ponosi. “Upravo zbog činjenice što je uspeo da u posleratnim godinama poveže pokidane veze u regionu i nastavi da traje punih trideset godina”, istakao je Popović, naglašavajući značaj ovog kulturnog mosta koji prevazilazi političke i geografske granice.
Festivalski slogan: Gledaj me u oči!
Ovogodišnji festivalski slogan “Gledaj me u oči!” nosi dvostruko značenje, kako ističe selektorka Marina Milivojević Mađarev. “Sa jedne strane znači – ne laži me, govori istinu kakva god da je, ili sa druge strane taj pogled može značiti poverenje, poštovanje i biti najava duge velike i iskrene ljubavi”, objašnjava Mađarev. Ovaj moto se provlači kroz sve predstave na festivalu, predstavljajući istovremeno poziv na iskrenost i simbol poverenja i ljubavi.
Mađarev dodaje: “Mislim da svaka od odabranih predstava sadrži u sebi oba aspekta rečenice ‘gledaj me u oči!’ – svaka od njih govori o neprijatnoj istini pred kojom skrećemo pogled i o velikoj ljubavi koja čvrsto vezuje ljude”. Ovaj dualizam predstavlja srž festivalskog programa, nudeći publici bogatstvo emocionalnih i intelektualnih iskustava.
Finansijska podrška i institucionalni angažman
Grad Užice je ove godine obezbedio značajnu finansijsku podršku festivalu od 9,4 miliona dinara, demonstrirajući jasan komitment prema očuvanju kulturnog nasleđa. Branko Popović naglašava: “Za to zahvalnost dugujemo svim prijateljima, saradnicima i institucijama koje su pomogle, svim pozorištima koja su učestvovala i naravno sugrađanima koji čuvaju festival, kupuju karte i kada ne znaju koje predstave su na repertoaru i zaista uživaju u svakom trenutku provedenom u pozorištu u danima festivala”.
Iako su se pojavile kritike na račun Ministarstva kulture koje ove godine nije opredelilo sredstva za festival, Popović ističe da je ministarstvo u projekte Narodnog muzeja Užice ove godine uložilo više od osam miliona dinara, pored svih onih projekta koje grad realizuje u okviru programa prestonice kulture u Gradskom kulturnom centru, Narodnoj biblioteci i Narodnom muzeju.
| Izvor finansiranja | Iznos (dinara) | Namena |
|---|---|---|
| Grad Užice | 9.400.000 | Organizacija festivala |
| Ministarstvo kulture | 8.000.000+ | Projekti Narodnog muzeja Užice |
| Ukupno kulturno ulaganje | 17.400.000+ | Razvoj kulturne scene |
Žiri i nagrada Ardalion
O godinama utemeljenoj tradiciji festivala svedoči i sastav žirija koji će odlučivati o dodeli prestižne nagrade Ardalion. Žiri u sastavu: Slavenko Saletović (reditelj), Đorđe Kosić (master dramaturg Narodno pozorište Beograd), Marijana Zorzić Petrović (arhitekta), Miodrag Tabački (scenograf) i Branislava Stefanović (video i audio reditelj) predstavljaju mešavinu pozorišnih stručnjaka i umetnika različitih profila, osiguravajući sveobuhvatnu i kvalitetnu ocenu predstava.
Ovakva struktura žirija garantuje da će se predstave vrednovati sa više aspekata – od režijskog pristupa i dramaturške obrade do scenografije i audio-vizuelnih elemenata, što doprinosi kvalitetu celokupne festivalske ponude i osigurava visok standard takmičarskog dela programa.
Festivalski program: Šest dana pozorišnih vrhunaca
Festivalski program obuhvata šest dana intenzivnog pozorišnog dešavanja, sa predstavama iz različitih pozorišnih kuća regiona:
Prvi dan festivala, u ponedeljak 17. novembra, otvara Narodno pozorište Sombor sa predstavama “Izuzeti” po tekstu Đorđa Petrovića u režiji Mie Knežević. Utorak 18. novembra donosi Kamerni teatar 55 Sarajevo sa “Ljubavnicama” po tekstu Elfride Jelinek u režiji Jovane Tomić, dok se u sredu 19. novembra Narodno pozorište RS Banja Luka predstavlja sa “Razbijenim krčagom” po tekstu Hajnriha fon Klajsta u režiji Tanje Mandić Rigonat.
Četvrtak 20. novembar rezervisan je za Atelje 212 Beograd sa predstavama “Moje pozorište” po tekstu Hauarda Brentona u režiji Borisa Liješevića, dok petak 21. novembar donosi BITEF teatar i Centar za kulturu Tivat sa “Ućutkivanjem Sokrata” u režiji Nebojše Bradića. Festival se zatvara u subotu 22. novembra predstavama JU Nikšićko pozorište “Heroj nacije” po tekstu Ivana M. Lalića u režiji Milana Neškovića.
Regionalni kontekst i geografska zastupljenost
Iako festival nosi naziv “Jugoslovenski”, ove godine neće biti predstava iz Republike Hrvatske. Marina Milivojević Mađarev objašnjava da su razlozi njihovog neučešća na JPF-u zauzeća i tehničke prirode, što ukazuje na složenost organizacije takvog međunarodnog događaja i poteškoće u koordinaciji svih učesnika iz regiona.
Ova činjenica ipak ne umanjuje značaj festivala kao kulturnog mosta koji povezuje pozorišne scene iz Bosne i Hercegovine, Srbije, Crne Gore i Republike Srpske. Festival nastavlja da bude platforma za razmenu umetničkih iskustava i međusobno upoznavanje pozorišnih stvaralaca iz različitih kulturnih sredina.
Kulturni značaj i lokalni identitet
Jugoslovenski pozorišni festival “Bez prevoda” predstavlja ne samo kulturni događaj od regionalnog značaja, već i važan segment lokalnog identiteta grada Užice. Kroz tri decenije postojanja, festival je postao neodvojivi deo kulturnog života grada, doprinoseći njegovom pozicioniranju kao važne kulturne destinacije u zapadnoj Srbiji.
Festival takođe igra ključnu ulogu u popularizaciji pozorišne umetnosti među lokalnim stanovništvom, pružajući priliku sugrađanima da se upoznaju sa najboljim pozorišnim ostvarenjima iz regiona. Ovaj aspekt je posebno važan u kontekstu umetnosti i kulture kao integralnog dela društvenog života.
Ekonomski i turistički aspekti
Organizacija festivala ima značajne ekonomske i turističke implikacije za grad Užice i šire područje. Tokom šest dana trajanja festivala, grad doživljava porast posetilaca, što pozitivno utiče na turistički sektor i lokalnu privredu. Hoteli, restorani i drugi objekti ugostiteljstva ostvaruju veći promet, dok se grad promoviše kao kulturna destinacija.
Investicija od 9,4 miliona dinara koja dolazi iz gradskog budžeta predstavlja strateško ulaganje u kulturni razvoj grada. Ova sredstva ne samo što osiguravaju održavanje festivala, već i doprinose jačanju kulturne infrastrukture i stvaranju uslova za razvoj kulturnog identiteta grada Užica kao regionalnog kulturnog centra.
Obrazovni i socijalni značaj
Festival ima i značajnu obrazovnu dimenziju, pružajući priliku mladim pozorišnim stvaraocima i studentima dramskih umetnosti da se upoznaju sa savremenim pozorišnim trendovima i praksama iz celog regiona. Ovaj aspekt je posebno važan za razvoj obrazovnog sistema u oblasti umetnosti i kulture.
Socijalni značaj festivala ogleda se i u njegovoj sposobnosti da okupi različite generacije i socijalne grupe oko zajedničkog kulturnog doživljaja. Kroz pozorišne predstave koje obrađuju univerzalne teme istine, ljubavi i poverenja, festival doprinosi jačanju socijalne kohezije i međugeneracijskog dijaloga.
