Gusle grme kroz Tesline strune: Kako je Požega postala scena za jedinstvenu sintezu tradicije i genijalnosti
Prema podacima Udruženja za očuvanje guslarske tradicije, broj organizovanih manifestacija koje na savremen način prezentuju gusle kao živi kulturni fenomen u Srbiji godišnje raste za preko 15%. U tom kontekstu, dramsko-muzički prikaz „Gusle grme kroz Tesline strune”, održan 12. decembra u potpuno ispunjenoj sali Kulturnog centra Požega, predstavlja značajan korak dalje. Ovaj događaj nije bio običan koncert ili pozorišna predstava; to je bio složen, višeslojan kulturni projekat koji je na umetnički i edukativan način uspeo da stvori neočekivane, ali logične veze između dubokih korena srpske epske tradicije i kosmopolitskog, futurističkog duha jednog od najvećih svetskih pronalazača. Manifestacija je privukla ne samo ljubitelje tradicionalne muzike, već i široku publiku zainteresovanu za istoriju, nauku i interdisciplinarnu umetnost, postavljajući Požegu kao važno žarište kulturnih inicijativa koje prevazilaze lokalni značaj.
Umetnička sinteza epike i nauke: Koncept iza projekta
Osnovna ideja projekta „Gusle grme kroz Tesline strune” leži u prepoznavanju simboličkih paralela između guslara, čuvara kolektivnog pamćenja kroz ep, i naučnog genija, tvorca budućnosti kroz ideje. Organizatori, predvođeni Udruženjem, su videli u Nikoli Tesli ne samo svetski poznatog pronalazača, već i sina srpskog naroda čiji je stvaralački duh, moguće, bio podsvesno oblikovan istom duhovnom i kulturnom matricom koja hrani i guslarsku poeziju. Program je koncipiran kao narativni put kroz ključne trenutke koji su mogli da utiču na Teslinu svest – od detinjstva u Smiljanima, okruženog pričama i tradicijom, do susreta sa legendarnim guslarom Petrom Perunovićem Perunom u Sjedinjenim Državama. Ovaj susret, istorijski potkrepljen, služio je kao centralna umetnička veza, sugerišući da je Tesla, uprkos svom životu u središtu modernog sveta, zadržao duhovnu vezu sa izvorom svoje identitetske energije, koju gusle inkarniraju.
Struktura i tok večeri: Od video obraćanja do emotivnog vrhunca
Veče je započela snažna simbolička poruka koja je odmah postavila međunarodni okvir projekta – video obraćanje glumca Džeka Dimića, srpskog porekla iz SAD. Ovaj uvod nije bio slučajan; on je ukazao na dijasporski potencijal kulturne tradicije i njenu moć da povezuje srpske zajednice širom sveta. Nakon toga, program je tekao kroz pažljivo osmišljene umetničke blokove. Guslar Lazar Vitomir oživeo je odlomke iz „Gorskog vijenca”, podsećajući publiku na moralnu i nacionalnu snagu epske poezije. Dramski deo, u interpretaciji Etno-sekcije iz Požege, vizuelno je i glumački oživeo ključne scene: Teslino detinjstvo, susret sa Perunom, i poetsko sećanje na Lazu Kostića i Lenku Dunđerski. Ovaj segment nije bio biografska drama u klasičnom smislu, već niz poetskih slika koje su istakle emotivne i duhovne veze, a ne samo hronološki redosled događaja.
Poseban emotivni i istorijski teret donela je guslarska pesma „Jindrihovice” u izvođenju Stefana Tomonjića, autorke Ivane Ivanović. Ova kompozicija, tematski pripremljena za Mesec srpske kulture 2025. u Pragu, direktno se povezuje sa memorijalnim kompleksom bivšeg logora Jindrihovice. Njenim izvođenjem u Požezi, program je prevazišao čist umetnički doživljaj i postao akt sećanja i obrazovanja. Ovaj segment je bio posebno snažan ako se uzme u obzir da je prethodno blizu 500 požeških učenika pogledalo projektovani film „7000 duša” o stradanju u tom logoru, čime je manifestacija dobila još jednu, edukativnu dimenziju usmerenu na mlade.
Proširenje zvukovnog i vizuelnog identiteta: Gosti i saradnici
Da bi se umetnički ambijent proširio i obogatio, program su dopunili istaknuti izvođači iz šireg regiona. Guslar Miloš Drakul iz Foče doneo je autentičan zvuk hercegovačkog epa, pokazujući regionalne nijanse guslarske tradicije. Etnopojac Sara Blagojević i hor Nota Nostra dodali su vokalni sloj i harmoniju koji su omogućili da se muzički deo programa zaokruži u monumentalnu celinu. Ova raznovrsnost izvođača nije bila slučajna; ona je simbolizovala zajedništvo i univerzalnost poruke koja se prenosila. Saradnja sa PSUSS “Sveta Srbija”, Kulturnim centrom Požega i, što je posebno značajno, Teslinom naučnom fondacijom iz SAD, jasno ukazuje na ozbiljnost i međunarodni prestiž projekta. Učešće Tesline fondacije daje dodatni autoritet i potvrđuje da je povezivanje Teslinog nasleđa sa tradicijom viđeno kao smisleno i van akademskih krugova.
Projekat kao kontinuirani proces: Aktivnosti tokom 2025. godine
Manifestacija u Požegi predstavljala je kulminaciju, ali ne i završetak projekta „Gusle grme kroz Tesline strune”. Tokom cele 2025. godine, projekat je obuhvatio niz pratećih aktivnosti koje su osigurale njegov duboki društveni uticaj. Likovni i književni konkurs za učenike Zlatiborskog okruga podstakao je mlade da na svoj način interpretiraju veze između tradicije i inovacije, čime se kulturno nasleđe prenosi na nove generacije. Edukativne radionice za mlade pružile su praktično znanje o guslama i epskoj poeziji. Najznačajnija međunarodna aktivcija bilo je učešće na Mesecu srpske kulture 2025. u Pragu sa programom „Gusle u srcu Evrope”, organizovanim uz Ambasadu Srbije i češke partnere. Ovo nije samo promovisalo srpsku kulturu u inostranstvu, već je i potvrdilo univerzalnu vrednost i privlačnost guslarske umetnosti u evropskom kontekstu.
Priznanja i podrška: Od lokalne zajednice do gradskih plaketa
Uspeh projekta ogleda se i u priznanjima koja je dobio. Tokom večeri, predsednica Udruženja Ivana Ivanović naglasila je značaj dobijanja plakete Grada Užice za dugogodišnji doprinos razvoju kulture i guslarske tradicije. Ovo priznanje nije samo formalnost; ono predstavlja institucionalno potvrđivanje vrednosti dugoročnog i sistematskog rada na očuvanju nematerijalnog kulturnog nasleđa. Finansijska podrška od strane Opštine Požega, OFPS-a i Grada Užica bila je ključna za realizaciju ovako složenog programa, što ukazuje na strateško prepoznavanje kulture kao prioritetnog razvojnog segmenta od strane lokalnih samouprava. Podrška brojnih prijatelja iz lokalne zajednice i partnera iz Praga pokazuje da je projekat uspeo da mobiliše resurse i entuzijazam na više nivoa, od gradskog do međunarodnog.
Kulturni i društveni značaj za Požegu i region
Održavanje ovakve manifestacije u Požegi ima višestruki značaj. Pre svega, ona učvršćuje poziciju Požege kao aktivanog kulturnog centra koji ne samo što prima gotove programe, već i generiše originalne, ambiciozne projekte sa pretenzijom na nacionalni i međunarodni odjek. Događaj takvog obima i kvaliteta privlači publiku iz celog regiona, podstiče kulturni turizam i unapređuje imiđ grada. S druge strane, on deluje edukativno i integrativno, okupljajući različite generacije – od učenika koji su učestvovali u konkursima i gledali film, do starije publike koja ceni tradiciju – oko zajedničkih vrednosti. Na taj način, „Gusle grme kroz Tesline strune” doprinosi jačanju kulturnog identiteta zajednice i pokazuje kako se tradicija može koristiti kao živa, kreativna sila za razmišljanje o prošlosti, sadašnjosti i budućnosti.
Fotografija kao dokument i umetnost: Uloga vizuelne arhivacije
Ne može se zanemariti uloga visokokvalitetne fotografske dokumentacije koju je obezbedio Dragan Karadarević. Fotografije sa događaja nisu samo snimci trenutaka; one su vizuelni narativ koji prenosi emociju, koncentraciju izvođača i reakciju publike. Ove slike postaju deo istorijskog arhiva kulturnog života Požege, ali i moćan promotivni alat za buduće projekte. One efikasno komuniciraju ambijent i značaj manifestacije onima koji nisu bili prisutni, štiteći tako njenu umetničku i kulturološku vrednost od zaborava. U eri digitalne komunikacije, takva vizuelna arhivacija je neophodna za građenje trajnog nasleđa i priču o projektu koja će opstati.
Konačno, manifestacija „Gusle grme kroz Tesline strune” u Požegi je pokazala da je kulturni razvoj moguć kada postoji jasna vizija, stručna realizacija i snažna mreža podrške koja obuhvata lokalnu samoupravu, kulturne institucije, strateške partnere i posvećene pojedince. Ona predstavlja model kako se, kroz duboko promišljenu interdisciplinarnu saradnju, lokalna tradicija može postaviti u dijalog sa univerzalnim temama i globalnim istorijskim ličnostima, stvarajući iskustvo koje je istovremeno lokalno autentično i univerzalno razumljivo. Požega je, ovim projektom, jasno demonstrirala svoju spremnost da bude ne samo čuvar, već i inovator u srpskom kulturnom pejzažu.
