Životni put Radoja Domanovića počinje 16. februara (4. februara po julijanskom kalendaru) 1873.g. u Ovsištu kod Kragujevca, gde je njegov otac radio kao učitelj. Majka, unuka Pavla Cukića, poznatog ustanika i Karađorđevog vojvode, kod koga je njegov deda, hercegovac poreklom, radio kao najamnik. Detinjstvo je proveo u susednom selu, Jarušicama, a po završetku osnovne škole, odlazi u Kragujevac, gde nastavlja školovanje u čuvenoj kragujevačkoj Gimnaziji. Nakon Kragujevca, školovanje nastavlja u Beogradu. U Velikoj školi, završio je studije istorije i filozofije, a potom radi kao nastavnik srpskog jezika u gimnazijama u Vranju, Pirotu i Leskovcu.
Svoje prve književne radove, piše u duhu Glišićevog, Veselinovićevog, Sremčevog i Lazarevićevog duha realistične seoske pripovetke. Iskustva iz detinjstva, proteklog u seoskom i provincijskom tlu, iskazuje kroz naivno pripovedanje veličajući patrijarhalnost, zadružni način života, idealizovanu i sentimentalnu sliku srpskog sela. Već 1898. njegov oštar posmatrački dar, podstaknut burnim vremenima prevrata i apsolutističke Obrenovićevske vlasti koja je na svaki način pokušavala da uguši pokret građanskog liberalizma, pretaču njegov pripovedački dar u prve tri satirične pripovetka: Ne razumem, Pozorište u palanci i Ukidanje strasti. Iste godine biva otpušen s posla kao protivnik režima. Domanović se vraća u Beograd, i zarad opstanka počinje da se bavi novinarskim poslom. Sarađivao je sa tada vodećim listovima i časopisima– Srpski književni glasnik, Odjek, Delo, Iskra, a od 1905. sam uređuje, izdaje i piše časopis Stradija.
U periodu do majskog prevrata 1903. posle ubistva Aleksandra i Drage Obrenović, nastaju njegova najbolja satirična dela–1901.–Kraljević Marko po drugi put među Srbima, Danga, Vođa, 1902.–Stradija, Razmišljanja jednog običnog srpskog vola, 1903.–Tri priče za omladinu, 1905.– Pripovetke („Srpska književna zadruga”), Napomene radikalnoj demokratiji. Godina majskog prevrata koja je označavala i novi period u životu Srbije kome je on doprineo svojom pisanom reči, za njega znači i stalni posao. Najpre je radio u Ministarstvu prosvete, potom, do smrti, kao šef korektora Državne štamparije. Ove društvene promene nisu donele ispunjenje njegovih nada i težnji u bolji život Srbije, ali, Domanović, uprkos brojnim književnim i novinarskim tekstovima, nikada nije uspeo da povrati oštrinu satire i snagu književnog izraza nove pripovetke čiji je tvorac bio. Boemski život, nedostatak materijalnih sredstava i neizvesnost u profesionalnoj karijeri su ono što je obeležilo njegov kratak život. Umro 4. avgusta 1908. u Beogradu, ostavivši iza sebe ženu i decu u sirotinji, bez obezbeđene penzije. Za svojih 35. godina života, ostavio je zaostavštinu samo u pisanoj reči koja je doprinela formiranje i uspon novog, čistog književnog izraza– satire, koja se do njegovog književnog rada, samo u fragmentima mogla naći kod Dositeja Obradović, Vuka, Zmaja, Sterije, Ljube Nenadović, Glišića, Sremca.
Domanovićeva satirična pripovedanja koje nisu imala za cilj da nasmeju nego da prikažu stvarno stranje društva koristeći se hiperbolom, groteskom, alegorijom, karikaturom, persliflažom, parodijom, fantastikom i ironijom, okakakterisana su kao politički događaj, ne samo u književnom nego i celokupnom društvenom životu tadašnje Srbije. Isto kao i njegova braća po peru– Servantes, Volter, Svift, Gogolj…koristio je pisanu reč u svrhu rata protiv večnih problema društva kao zajednice jedinki od kojih jedni žive u prestonici, drugi u provinciji, jedni na vlasti, drugi kao sluge i potčinjeni, borci i konformisti, originali i plagijatori… Ono što je poznato samo dobro upućenim u istoriju književnosti, a što je našoj šroj javnosti promaklo je podatak o ogromnoj popularnosti Domanovićevih dela u Evropi i Americi i njihova tumačenja, uvek sveža i aktuelna, društvenih prilika u zemljama daleko od Srbije. Po rečima Milovana Vitezovića, afirmacija Domanovićevih dela nastala je slučajno, prevodom austrijskog pisca Milo Dora ( Milutin Dorosavac, rođen u Beogradu). Bez pretenzija, uz prevode ostalih srpskih pripovedača, Danga, Mrtvo more i Vođa su pobudili veliku pažnju svetske književne kritike, pa se desilo da se delo Radoja Domanović nađe na listama svetskih bestselera, ispred dela Hanriha Bela, Gintera Grasa, Ernesta Hemingveja, Herberta Maruzea, Andre Malroa i Aleksandra Solženjicina. Liste su pravljenje na osnovu podataka najvećih knjižara u Nemačkoj i Austriji. Evropski čitaoci su u Vođi, pronašli opis Hitlera i period nemačke istorije kada je slepo hodanje za slavom zanetim vođom survalo u propast čitavu jednu naciju, a književni kritičari su Domanovića u nemačkom Šternu najavili kao novog Kafku. Američki prevod poklopio se sa Džonsonovom doktrinom i vijetnamskim ratom, a američki čitaoci kroz Domanovića videli opis svoje bestragije. Interesantan je podatak da je američki tiraž ovog pisca nadmašio sve tiraže koje je on imao na svom maternjem jeziku.
Ponovno iščitavanje dela Radoja Domanović i u sadašnjem trenutku potvrdilo bi aktuelnost tema i načina interpretacije, a sve to dokazuje i njegovu rečenicu kada su mu prijatelji posle majskog prevrata 1903. prebacivali da neće imati o čemu više da piše s obzirom da su se okolnosti na koje je bila usmerena njegova satirična žaoka promenile, odgovorio:
— O publiko srpska, dobričino moja, kako si grdno prosta i naivna. Prošao je 29. maj, ali smo ostali mi. Mi smo onakvi kakvi smo i pre bili.
M. Nikolić
