Despotizam vidi čoveka lišenog dostojanstva- K. Marks
U današnjim uslovima, kada se progres meri prodorom i napretkom kapitalističke misli kao i primenom njegovih rezultata po ekonomiju i politiku, našoj uobičajenoj euforiji nekritičkog prihvatanja svega nadolazećeg sa zapada kao jedino uspešnog , delo Dimitrija Tucović kao i rezultati njegovog rada verovatno će se zagušiti isparavanjem roštiljskog dima, a šačica sindikalista prošetaće ulicama glavnog grada. Delo jednog čoveka koji je u mnogome zadužio društvenu misao, čak i ako je neprihvatljivo ili nepoželjno za današnje uslove našeg državnog uređenja, moralo bi bar u jednom istorijskom kontekstu te misli biti pomenuto.
Dimitrije Tucović je poreklom sa Zlatibora, iz Gostilja, od oca pravoslavnog sveštenika, rođen 13. maja 1881.Upisao je Realnu gimnaziju u Užicu u kojoj i počinju njegove prve socijalističke aktivnosti. Pod uticajem drugova iz Realke: Dragiše Lapčevića, Radovana Dragovića i drugih, u okviru đačke družine „Napredak” čija je centralna ličnost i postao nakon odlaska Dragovića, čitale su se i širile ideje prvih socijalista,zabranjene knjige Svetozara Markovića, Vase Pelagića, Mite Cenića, Dragiše Stanojevića…Kada je 1898.godine ukinuta Realna gimnazija u Užicu, Dimitrije Tucović i njegovi prijatelji, u znak protesta istakli su crnu zastavu na krovu i protestne parole na krovu. Sledeće, 1899. godine, Tucović prelazi u Beograd da završi gimnaziju i aktivno radi na organizovanju mladog radničkog pokreta. Socijalistička grupa srednjoškolaca koju je on organizovao priključuje se Beogradskom radničkom društvu koje je 1902. godine organizovalo demonstracije studenata protiv politike Nikole Pašića. Predvodio je martovske demonstracije protiv apsolutističke vladavine Aleksandra Obrenovića, 23. marta 1903. godine koje su se završile nasiljem i zbog kojih je morao da emigrira, prvo u Zemun a potom u Beč.
Na osnivačkom kongresu Srpske socijaldemokratske stranke 2. avgusta 1903. godine, Radničke novine koje je uređivao Tucović proglašene su partijskim organom. SSDP postaje deo Druge internacionale uz blisku saradnju Tucovića sa Rozom Luksemburg, Lenjinom i ostalim nosiocima marksističke i socijalističke ideologije.
Godine 1906. diplomirao je prava na Beogradskom univerzitetu, 1907. otišao je na specijalizaciju u Berlin ali se već početkom sledeće godine vraća zbog krize u radničkom pokretu. Na VI kongresu stranke , te, 1908. godine izabran je za sekretara SSDS. Jedan od njegovih najvećih doprinosa je ujedinjenje dva pokreta unutar partije i sindikata u jedinstven socijalistički pokret.
Pokrećući medijsku kampanju preko Radničkih novina protiv prestolonaslednika Đorđa Karađorđević koji je prebio na smrt svog poslužitelja a režimska štampa taj događaj okarakterisala kao „misteriozno ubistvo” , zahtevajući kaznu za počinioca i pravdu, Đorđe je 27. marta 1909. bio primoran da se odrekne prestola u korist svog mlađeg brata Aleksandra. Na taj način je socijalistički pokret poljuljao poverenje širokih masa u monarhiju i ojačalo veru u republiku.
Na međunarodnom planu, Dimitrije Tucović aktivno učestvuje u svim događanjima podižući ugled svoje partije, tako da je bio i organizator i vođa Prve balkanske socijalističke konferencije, održane u Beogradu 1910. godine, na kojoj su se socijalisti svih balkanskih zemalja složili da deluju u pravcu ukidanja naslilno ucrtanih granica na Balkanu i stvaranje Balkanske federacije. Te godine, Dimitrije Tucović je i osnovao marksističko teoretski časopis Borba i postao njegov prvi urednik. Prenoseći iskustva u radu Narodnih domova iz Berlina i Kopenhagena, u Beogradu je , na njegovu inicijativu , takođe osnovan Narodni dom. Prilikom aneksije Bosne i Hercegovine, oštro istupa u javnosti kritikujući stavove socijalista nekih zapadnih zemalja, utičući da se i u zaključke kongresa Socijalističke Internacionale unese stav o nezavisnosti malih zemalja.
Kao rezervni oficir I pešadijskog puka Moravske divizije prvog poziva učestvovao je u balkanskim ratovima i srpskom vojnom pohodu na Albaniju. Iz tih ratnih iskustava proizašle su njegove oštre reakcije na vojne i političke aktivnosti Srbije u odnosu na Albaniju. Po završetku prvog balkanskog rata odlazi u Berlin na doktorske studije. Njegove ambicije na tom planu nisu se ostvarile zbog Prvog svetskog rata, napadom Austro Ugarske na Srbiju. Ponovo se pridružuje srpskoj vojsci. U činu kapetana II klase poginuo je u svojoj 33. godini 20. novembra 1914. godine u Kolubarskoj bici na Vrače Brdu u rejonu Ćelija, kod Lajkovca. Vest o njegovoj smrti objavljena je u velikom broju listova u Evropi i to na naslovnim stranama. Povodom njegove smrti oglasili su se , kako prijatelji i pristalice tako i njegovi oponenti. Lav Trocki je u pismu Dragiši Lapčević izjavio: „Zajedno sa vama sam oplakao našeg dragog prijatelja Dimitrija Tucovića, jednog od najboljih u našoj socijalističkoj porodici”. Novine „Due Neue Zeit” od 11. decembra 1915. godine, prenele su izjavu Karla Kauckog: „ Među mnogobrojnim krvavim žrtvama koje je Internacionala podnela na bojnim poljima, Dimitrije Tucović je najpoznatija i najuglednija žrtva. Socijalistička Internacionala će sa čašću čuvati uspomenu na njega”.
Njegovi posmrtni ostaci su 1949. godine preneseni sa lazarevačkog vojnog groblja i sahranjeni na trgu Slavija koji je preimenovan u Trg Dimitrija Tucovića. Na trgu je spomenik čiji je autor vajar Stevan Bondarov.
U svojim ratnim dnevnicima koje je vodio do kraja života, napisao je:
„Neću ni sada, kao što nisam nikada, ni pomišljati da sebe sklanjam od sudbine koja prati ceo narod”.
Miroslav Krleža je u drugoj polovini dvadesetog veka zabeležio: „Dimitrija Tucovića sjetio sam se i njegove knjige o Albaniji i njegove tužne smrti, kako je ostao pregažen kao dronjak pod točkovima onog istog mehanizma protiv koga se smiono i muževno borio. U njegovoj svijetloj pojavi javlja nam se utjeha da ni na našim horizontima nisu još sve zastave beznadno pale i smrt Dimitrija Tucovića, kao i ona modra, tiha, melanholična agonija Svetozara Markovića, događaji su koji stoje kao putokazi na početku našeg puta u civilizaciju”.
Socijalističke ideje Dimitrija Tucovića nisu samo ideje o ravnopravnosti klasa, odnosno ideje o socijalnoj pravdi. Njegova borba koja bi se u kontekstu današnjih konfuzija o našem mestu u svetu i Evropi mogla ozbiljno i temeljno uzeti u ozbiljna razmatranja pre donošenja bilo kakvih pamfletskih i stvarnih odluka jesu i odnosi imperijalističkih, velikih sila prema malim narodima i njihovi interesi pod maskom dušebrižnog pokroviteljstva nad jednom nacijom i stanjem ljudskih prava. Iskustva koja smo imali pre i posle bombardovanja od strane Nato pakta, iskustva sa Kosovom i njegovim otcepljenjem i iskušenja koja nas dalje čekaju na putu u Evropsku uniju, svakako su jednim delom i protumačena za vreme života Dimitrija Tucovića i opisana u njegovim delima. Njegov izraz „kamatno ropstvo” u današnjim opisima političkih i ekonomskih tokova se prevode na nove izraze– interesne grupe i lobi. Zato, i pored našeg otklona od socijalizma i perioda u kome smo ga sprovodili u stvarnom životu zemlje čiji smo deo bili, svakako bi trebalo na studiozan i zapitan način ponovo pročitati sve što je Tucović napisao, dajući im nova tumačenja .
Ostavljajući dalje ljudima od struke da nam na uvid daju pravu kritiku i pravi smisao dela Dimitrija Tucovića koja je i dan danas, u ovom zapletu teorija i mišljenja, predmet polemike i konfuzije mnogih teoretičara društvene misli, dovoljno je istaći misao Dušana Opačića da je Tucović „ uspeo da spoji nespojivo, anacionalno i nacionalno. Od polazne tačke marksističkog učenja razvio je modernu srpsku socijalističku misao kao sastavni deo humanog patriotizma, nužnosti odbrane svog naroda i države.”
M. Nikolić
