Katastrofalna stanja gradskih i opštinskih deponija i toplotni talasi fatalna su kombinacija – u takvim uslovima jedna staklena flaša u koju su upereni zraci sunca može da bude okidač plamena.
Samo što je ugašena deponija u Užicu, gust dim sa smetlišta u Godominskom polju prekrio je pre nekoliko dana nebo nad Smederevom. Da su deponije u Srbiji gorući problem i bukvalno svedoči jednostavna pretraga vesti: „Gorela deponija u Kikindi, radnik se nagutao dima”, „Požar na deponiji Nižno polje u Bogatiću”, „Kraljevo: Požar na gradskoj deponiji”, „Otpad bukti, vatra se širi: Zastrašujući snimak iz Kovina”… Neke deponije, poput one užičke, gorele su više dana, a Beograđani još pamte 2017, kada je vatra sa „Vinče” ostavljala za sobom toksičan dim duže od mesec dana.
Prema izveštaju o stanju u životnoj sredini koji je načinio Fiskalni savet pre šest godina, u Srbiji postoji oko 160 nesanitarnih opštinskih deponija, a na oko 100 je bilo zabeleženo prisustvo dima. Katastrofalna stanja gradskih i opštinskih deponija i toplotni talasi fatalna su kombinacija – u takvim uslovima jedna staklena flaša u koju su upereni zraci sunca može da bude okidač koji će da izazove plamen. Ali i da je sa klimom sve u najboljem redu, ne bi nas zaobišao problem sa požarima na smetlištima, jer tek desetak naših deponija ima sisteme za odvođenje gasova. Bez njih eksplozije i požari očekivani su scenario prilikom razgradnje organskog otpada koji sadrži značajne količine metana, ugljen-dioksida i sličnih jedinjenja.
Sve češći šumski požari takođe su posledica klimatskih promena. Na polovini 2024. godine u Srbiji je već zabeleženo 127 požara u kojima je izgorelo oko 13.000 hektara šuma. Slikovitije, u plamenu nestalo je više od 17.000 fudbalskih terena pod drvećem. To pokazuju podaci Evropskog informacionog sistema za šumske požare koji je uspostavila Evropska komisija u saradnji sa nacionalnim vatrogasnim službama.
– Sve duži toplotni talasi i periodi bez padavina u letnjim mesecima uslovi su za izbijanje požara. U velikim šumama okidač je zapaljiva vegetacija, poput suvih iglica četinara, poleglih stabala, opalog lišća. U takvim uslovima udar groma u zapaljivu vegetaciju i osušeno zemljište ili jedan opušak cigarete može da izazove velike požare. Najgora godina u Srbiji, kada govorimo o šumskim požarima, bila je 2007, kada smo imali 358 požara i kada je izgorelo skoro 20.000 hektara šuma. Te godine su u julu zabeleženi i neki temperaturni rekordi – u Smederevskoj Palanci izmerena je temperatura od 44,9 stepeni Celzijusa, a u Beogradu je bilo 43,6 – objašnjava za „Politiku” klimatolog Goran Pejanović, v. d. zamenika direktora Republičkog hidrometeorološkog zavoda (RHMZ).
Ali nije Srbiji najteže. U julu 2010. godine toplotni talas izazvao je šumske požare koji su harali zapadnim delom Rusije – cela sela sravnjena su sa zemljom, a vatra ih je koštala oko 15 milijardi dolara, što je u tom trenutku činilo jedan odsto bruto nacionalnog prihoda Rusije. Međutim, vatra je odnela i ono vrednije – više desetina hiljada ljudi nastradalo je što od požara, što od toplotnog talasa. Pre tri godine Turska je zbog šumskih požara morala da evakuiše 10.000 ljudi, a iste godine neviđeni požari zadesili su šume zapadne Amerike i jugozapadne Kanade.
– Temperature od 49,6 stepeni Celzijusa izmerene su u junu 2021. u Britanskoj Kolumbiji, koja se od nas nalazi severnije za deset stepeni geografske širine. Dakle, tolike vrućine prodrle su čak i na sever. Podaci su pokazali da je tada četvrtina stanovništva Sjedinjenih Američkih Država udisala vrlo zagađeni vazduh. Šumski požari dovode do jedne paradoksalne situacije – drvo koje treba da apsorbuje ugljen-dioksid u ovim situacijama ga emituje – dodaje naš sagovornik.
Recept za smanjenje broja šumskih požara nalazi se u smanjenju emitovanja gasova sa efektom staklene bašte. A na tom polju, kako kaže Pejanović, ipak se vide pomaci.
– Evropske zemlje već su napravile važne korake u tom smeru i uspele su da smanje za 30 odsto emisiju ovih gasova, dok je plan da do 2050. smanje za još 25 procenata. Takođe, Kina je dosta napredovala u tom pogledu koristeći sve više obnovljive izvore energije – objašnjava Pejanović.
